Johkaguiskkit ja helmmot – rehkenastinbihttá

Johkaguiskkis lei ovdal eará namma. Dan namma lei johkahelbmoguiski. Dán lohkan- ja rehkenastinbihtás oahpat manin dasa fertii molsut nama.

Gealbomihttomearit 7. ceahki maŋŋá

• earuhit áicamiid ja jurddabohtosiid, organiseret dieđuid, geavahit sivva-váikkuhus-ákkastallamiid, konklušuvnnaid dahkat, árvvoštallat boasttugálduid ja ovdanbuktit gávdnosiid

• čilget biologalaš šláddjiivuođa mearkkašumi ja čađahit doaibmabijuid gáhttet biologalaš šláddjiivuođa lagašbirrasis

Johkaguiskkit. Govven: Bjørn Medjell Larsen, NINA

Galle johkaguiskki ferteje jápmit?

Johkaguiskkit leat dál ráfáiduhtton. Ovdal láveje čoaggit johkaguiskkiid helmmuid ozus. Olu jogain nohke johkaguiskkit oalát helbmobivddu geažil. 1700-logus lei Københámmana dronnegis aktovuoigatvuohta buot helmmuide maid gávdne Norggas.

Hui hárve gávdnojit helmmot daid siste. Mii fertet goddit unnimusat 1000 guiskki gávdnan dihte ovtta helmmo. 1000 helmmuid gaskkas lea dušše okta mii dohkke čikŋan.

Norgga árbegonagas-kruvdnu

Dát kruvdnu ráhkaduvvui 1846:s ja das leat 32 johkaguiskehelmmo.

Johannes Flinto sárgosa mielde

Bargobihtát

• Galle johkaguiskki ferteje goddit go galge ráhkadit Norgga árbegonagaskruvnnu?

• Manin molso johkahelbmoguiskki nama johkaguiskin, jáhkát don?

Ráfáiduhtton nálli

Johkaguiski lea ráfáiduhtton. Dat mearkkaša ahte dan ii leat lohpi bivdit.

Jus oainnát johkaguiskkiid eanus dahje jogas, de fertet daid diktit ráfis. Jus geahččalat rahpat daid, geahččan dihte mii siste lea, de dat jápmá.

Norggas leat buot meahcceeallit ráfáiduhtton. Muhtumat leat ráfáiduhtton olles áiggi. Dat leat ollásit ráfáiduhtton. Eará náliid fas oažžu bivdit dihto áiggiid.

Johkaguiski lea ráfáiduhtton birra jagi (ollásit ráfáiduhtton), ja ealgga fas oažžu bivdit čakčat.

Smiehta dáid gažaldagaid ja digaštala luohkás.

• Dieđátgo eará náliid Norggas mat leat ollásit ráfáiduhtton?

• Manne lea dehálaš muhtun náliid ollásit ráfáiduhttit?

• Oaivvildatgo ahte náliid ollásit ráfáiduhttin lea buorre vuohki várjalit biologalaš šláddjivuođa?

• Mot sáhtát ieš suddjet biologalaš šláddjivuođa?

“Son guhte guoddá helmmoid”

Latiinnalaš šládjenamma lea Margaritifera margaritifera. Dat mearkkaša “son guhte guoddá helmmoid”

Oahpaheaddjái

Dán rehketbihtás leat hui stuora logut. Gaskamearalaččat lea juohke duháha johkaguiskkis helbmo. Daid gaskkas lea okta fiinnis. Dat mearkkaša ahte ferte čoaggit 1 miljovnna johkaguiskki jus galgá gávdnat ovtta fiinna helmmo. Árbegonagaskruvdnui helmmoid čohkkemis ferteje unnimusat 32 miljovnna johkaguiskki jápmit.

Helmmot leat álggos sáttočalbmi mii givssida guiskki. Guiski giessá sáttočalmmi silkkiin (perlemor) mii lea dan skálžžus.

Jus háliidehpet eanet oahppat johkaguiskki birra, de mii ávžžuhit geahččat prográmma “Perler for svin” maid sáhttá viežžat NRK:s Ut i naturen (2009-áigodagas). Prográmma bistá 24 minuhta.

Oahppigihppagis “Gii ássá du jogas?” s. 28-31 gávnnat eanet teavstta ja bargobihtáid johkaguiskki birra.

Ohppiidgirji

Nationála luossaguovddáš oččoda nannosat luossanáli ja áigu nannet ádjagiid pedagogalaš resursan. Váldet mielde vásáhusaid ceahkkelanjas ja bidjet daid oktavuođaide maid vásihehpet olgun. Máŋga skuvlla lahka lea lagaš ája. Go vel stuorámus gávpogiin gávdnojit ádjagat maid luhtte sáhttá fitnat. Váldet oktavuođa minguin jus dárbbašehpet veahki, rávvagiid ja fágalaš lasáhusa.

Ohppiidgirji “Mat orrot du jogas?” sáhttá lea veahkkin sihke ovdabargui ja loahppabargui.

Viečča ohppiidgirjji